Leppedyk ‘Buitengebied’

Leppedyk ‘Buitengebied’

”De Leppedyk sil neffens Rienks en Wolters yn “Binnediken en Sliperdiken” om,’t jier 1000 hinne oanlein wurden wêze as wetterkearing foar it Middelsewetter; Hy rûn fan Eastersyl oant Easterboarn ta. Nei it tichtslykjen fan de Middelsee tsjinne de dyk foar befeiligibg tsjin it opkringende wetter út de sânwâlden en waard doe dus mear in Binnedyk. Hy sil de namme krigen ha fan De Leppa, it âlde rjochtsdistrikt, dat letter mear wurksum wie foar wettersteatkundige saken.  Foaral nei 1800 wreide Akkrum u.a. ek út oer de Boarn hinne en waarden huzen boud tusken de Leppedyk en de Boarn. Dat kompleks huzen wie by it folk bekent as “De Leppedyk” en foarme wynklik in a parte wyk yn Akkrum. De sanearing en de nijbou yn de lêste trittich jier hawwe der feroaring yn brocht en de mienskippelike namme foar alles, wat oer de Boarn wenne, wurdt net mear brûkt. Wol hat men yn de folboude Jimmenplan de namme De Leppedyk bewarre yn in strjitte, dy’t oanlein is op it ein fan de âlde Leppedyk (1970) dat yndertiid “Pool syn dykje” neamd waard, nei de komelker dy’t dat stik foar heawinning en weiderij hierde. (Ut ”Toponymy fan Akkrum en Nes” van Merten Bakker. 1982).

Links: De plattegrond van de Leppedyk buitengebied.

Boerderijen

Leppedyk 10, 53,  Greijdanus
In bovenstaande boerderij van Jentsje Greijdanus is Adam (Ruurds de Boer) hurdrider geboren in 1721.

onder Hosperpleats,

De Boskpleats

       Ook nu nog is de boerderij onder de naam De Boskpleats bekend. Hij staat in het land aan de zijkant van de Leppedyk en de Boarn, dichtbij it âld Syltsje. Bos is hier niet te vinden en zal hier ook nooit zijn geweest, maar mogelijk heeft de naam zijn ontstaan te danken hebben aan  de dichte boom mantel om het erf, die voorheen de boerderij aan het oog verborgen hield. Naderhand zijn ze  voor een groot gedeelte opgeruimd. 

Rond 1600 was op deze locatie al terpbebouwing. Het bintwerk van de schuur is uit het jaar 1816.
In 1912 is de huidige bebouwing gerealiseerd. In opdracht van de oprichter/eigenaar van de Meng-voederfabriek U.T. te Akkrum, de heer Ulbe Twijnstra, is hier de eerste in Friesland gebouwde zgn. Hollandse stal geplaatst.
Het gehele gebouw kenmerkt zich door de gele steen met rode speklagen. Op het oorspronkelijke roeten dak zijn rode golfplaten aangebracht.      
Achter deze boerderij is in 1936 een betonnen varkensschuur geplaatst. Oorspronkelijk zijn meerdere van dergelijke schuren in Friesland gebouwd. Het hier resterende bouwwerk zou nog de laatste van dit unieke type varkensstal zijn. Het oorspronkelijk betonnen dak is met het aanbrengen van dakpannen nu weer waterdicht gemaakt. 

Onder: Vier artikelen over de ‘Boskpleats’ van Laauwarder Courant uit 1968.

Bargestâl Leppedyk 46. (2017)
Varkensstal (Foto’s: © Piet Vellinga)

Boven en onder: Tekst (Wiebe Hoekstra) en foto’s (Rudolf Jan Wielinga) komt  uit het juni nummer 2019 van Friesland Post.

Links en rechts; Twee kaften van het boek ‘Angenietje Speerstra’ geschreven door Wouter van Riesen. Het boek speelt zich af om en bij de Boskpleats aan de Leppedyk. © Wouter van Riesen.

Kromme Knilles langs de Leppedyk
Boven: Plan van een te bouwen woonhuis voor de heer T. Kuik aan de Leppedyk 48. (1928). 
Boven: Het herbouwen (Na een brand) van een woonhuis aan de Leppedyk nr. 7. (1983)

It Syltsje

Leppedyk 52, (onder)

Rijksmonument met omschrijving: Kop-romp-boerderij, waarvan het voorhuis onderkelderd is. Zadeldak tussen topgevels met topschoorstenen op het voorste waarvan een bord. Zesruitsvensters. Ingang aan de buitenzijde van de “hals” die in de schuur is opgenomen.

Zwart geglazuurde gegolfde Friese dakpannen, de schuur is gedekt met riet. Originele raam-roeden verdeling. Opkamer boven kelder met ramen en luiken. (© Piet Vellinga)

Boppe-boven: Opmeting boerderij R. Hettema aan de Leppedyk 52. (1965)

Leppedyk 55

Enkele krantenberichten over de brand van de boerderij van Gjalt Wybenga aan de Leppedyk 55. (Ut © Leeuwarder Courant).

Kriekepleats, onder

Leppedyk 59

Boppe-boven: Ontwerp voor het bouwen van een Arbeiderswoning bij Boerenhuizinge in huur bij T.de Haan

Leppedyk 61

Leppedyk 61,  Oosterhoff

Leppedyk 56, onder

Voorhuis Rijksmonument met omschrijving:

Kop-hals-rompboerderij met kort voorhuis onder zadeldak tussen topgevels waarboven schoorstenen met bord.
Melkkelder in de schuur.
Op de topgevels houten lijsten.
Zesruitsvensters en in de top twee kleinere kozijnen.

      Geheel goed onderhouden. In opdracht van eigenaar Fam. Kerkhof is in ca. 2010 een grote restauratie uitgevoerd onder leiding van Architect Jan Dorenbos uit Roodkerk. Op het voorhuis zijn nieuwe zwart geglazuurde dakpannen aangebracht. Het schuurgedeelte is getransformeerd / gemoderniseerd tot woonfunctie.

De eerder geplaatste aanliggende ligboxstal is minder fraai en storend in het geheel. (Piet Vellinga).

Wilt u meer weten over de boerderijen aan de Leppedyk en op deze site? Zie dan het boek “Boerderrijen van Akkrum” van Geart de Jong en Freerk Wind. Een uitgave van de Stichting Akkrum Ald en Nij, 2020.

‘Stoom’ gemaal Leppedyk 63, onder

Waterschap De Leppedijk

Grondgebied en werken

Het waterschap was gelegen in de gemeenten Idaarderadeel en Utingeradeel en had een omvang van ongeveer 1300 ha. De volgende werken waren bij het waterschap in onderhoud:
– de polderdijken;
– een (stoom)gemaal, later vervangen door een tweetal elektrische gemalen;
– een aantal tochtsloten, duikers en dammen;
– (tot 1932) de weg, lopende van de klapbrug de Nesserzijl over Bokkum en Birstum naar Grouw;
– een in bovenstaande weg gelegen brug over het Wijde Deel;
– de weg lopende van Akkrum langs de Leppedijk en verder door het Zuiderend naar de weg Grouw-Irnsum.
In beheer had het waterschap de bovenstaande werken en alle andere in het waterschapsgebied aanwezige watergangen e.d. voorzover bevorderlijk aan het waterschapsdoel.

Historisch overzicht

Het initiatief tot oprichting van het waterschap ging in eerste instantie uit van U. Twijnstra, lid van provinciale staten en directeur van oliefabrieken te Franeker en Akkrum. Hij was ontevreden over het bestaande wegennet in het latere waterschapsgebied. Volgens hem kon ook de waterbeheersing in het gebied, toentertijd verzorgd door een 38-tal particuliere polders, sterk verbeterd worden. Hij wist het bestuur van het Leeuwarder Sint Anthony-gasthuis, dat veel bezittingen in het potentiële waterschapsgebied had liggen, te interesseren voor zijn plannen. Dit bestuur belegde in maart 1911 een vergadering van belangstellenden. Er bleek wel animo te bestaan voor de oprichting van een waterschap. Een commissie, bestaande uit de heren U. Twijnstra, S. Boltjes en G.W. van der Meer te Leeuwarden, D. Oedsma te Akkrum en M. Kingma te Birstum, nam de praktische voorbereiding van een en ander op zich. In 1913 werd het waterschap vervolgens opgericht. Het nieuwe waterschap werd genoemd naar de Leppedijk, die de zuid- en westgrens ervan vormde.
Het bestuur van het waterschap bestond uit een vijf leden tellend dagelijks bestuur en een vergadering van ingelanden.(1) Doel van het waterschap was het verbeteren van de waterbeheersing en de verkeersgelegenheid in het gebied.
Een grondige reorganisatie van de bemaling vond plaats. De bestaande windwatermolens werden door het waterschap overgenomen en vervolgens op afbraak verkocht. Ter bemaling van het waterschapsgebied werd in het Nauwe Deel een stoomgemaal gebouwd. Om een betere ontsluiting van het gebied te bereiken, werd een tweetal wegen aangelegd, namelijk een weg van de Nesserzijl over Bokkum, Birstum en Gotum naar Grouw en een weg, lopende van Akkrum langs de Leppedijk en verder door het Zuiderend naar de weg Grouw-Irnsum.

Bij de aanleg rekende men erop dat de beide wegen na gereedkomen overgenomen zouden worden door de gemeenten Idaarderadeel en Utingeradeel. Dit bleek een vrij optimistische inschatting. Wat de weg Neserzijl-Grouw betreft, kwam het na veel onderhandelen inderdaad tot de gewenste overname. Anders lag het met de westelijker lopende weg van Akkrum naar de weg Grouw-Irnsum. Deze weg liep te dicht in de buurt van de bestaande weg Heerenveen-Leeuwarden. Er bestond dan ook geen enkele animo bij de betrokken gemeenten om deze weg over te nemen. Verschillende pogingen tot overdracht mislukten.
n verband met de overdracht ervan werd de weg Nesserzijl-Grouw in 1932 uit het rijtje onderhoudswerken gelicht. Wel bleef de in de weg gelegen brug over het Wijde Deel in onderhoud bij het waterschap. Pogingen om ook die over te dragen aan Idaarderadeel en Utingeradeel ketsten af op te betalen afkoopsom en op de wens van de gemeenten de brug te verlagen.
De aanleg van het Prinses Margrietkanaal in de jaren veertig had grote gevolgen voor het waterschap.    Het kanaal doorsneed het grondgebied ervan. Twee afzonderlijke bemalingsgebieden ontstonden. Ter vervanging van het in de nieuwe situatie nutteloos geworden stoomgemaal werden aan weerszijden van het nieuwe kanaal twee elektrische gemalen gebouwd. Deze kwamen in 1949 gereed. Ook werd de brug over het Wijde Deel vervangen door een dam. Het nieuwe kanaal doorsneed de weg van Akkrum naar de weg Grouw-Irnsum, die daardoor een groot deel van zijn functie verloor.
Per 1 januari 1980 werd het waterschap opgeheven en gingen de rechten, plichten, bezittingen en schulden over op het nieuwe waterschap De Middelsékrite. (Bron: Wetterskip Fryslân)


Heeft U nog vragen, op- of aanmerkingen over dit onderwerp, of een ander onderwerp of heeft u nog iets dat u met ons wilt delen. Wij horen het graag. Alvast bedankt.

Spreekt ons werk u aan, en wilt u ons ondersteunen? Donateur worden kunt al vanaf €8,50 per jaar. Zo kunnen wij ons ‘werk’ blijven doen en kunnen andere bezoekers er ook weer van genieten. Wij horen het graag. Alvast bedankt.

Stiftingakkrumaldennij@gmail.com

 - 
Dutch
 - 
nl
English
 - 
en
French
 - 
fr
Frisian
 - 
fy
German
 - 
de
Portuguese
 - 
pt
Spanish
 - 
es
Ukrainian
 - 
uk